Praca zmianowa – na czym polega i jak ją wprowadzić w zakładzie pracy

Pojęcie pracy zmianowej jest określone w art. 128 § 2 pkt 1 kodeksu pracy. Zgodnie zaś z tym artykułem przez pracę zmianową należy rozumieć wykonywanie pracy według ustalonego rozkładu czasu pracy przewidującego zmianę pory wykonywania pracy przez poszczególnych pracowników po upływie określonej liczby godzin, dni lub tygodni. Jest ona dopuszczalna przy każdym systemie pracy, można ją stosować przy pracy każdego rodzaju. Warto jednak mieć na uwadze, że nie jest możliwe wykonywanie pracy zmianowej w ramach zadaniowego systemu czasu pracy. Specyfiką tego systemu jest bowiem wykonywanie przez pracownika indywidualnie określonych zadań, w ramach dużej samodzielności co do organizacji czasu pracy (tak w: K. Stefański [w:] Kodeks pracy. Komentarz. Tom II. Art. 114-304(5), wyd. V, red. K. W. Baran, Warszawa 2020, art. 146).

Wprowadzenie pracy zmianowej jest istotne z punktu widzenia organizacji pracy, gdyż wpływa na liberalizację niektórych przepisów z zakresu czasu pracy. Stosownie do art. 151(10) pkt 3 k.p., praca zmianowa umożliwia pracę w niedziele i święta, niezależnie od rodzaju pracy czy branży, w której działa pracodawca. Ponadto, przy pracy zmianowej w sytuacji gdy pracownik, zgodnie z ustalonym rozkładem czasu pracy, zmienia porę jej wykonywania w związku z przejściem na inną zmianę dopuszczalne jest skrócenie tygodniowego okresu odpoczynku do 24 godzin).

Można wyróżnić następujące modele pracy zmianowej: 

• praca na dwie zmiany z przerwą w nocy i na koniec tygodnia (system nieciągły);
• praca na trzy zmiany z przerwą w pracy na koniec tygodnia (system półciągły);
• praca trwa 24 godziny we wszystkie dni tygodnia (praca w ruchu ciągłym).

W tym ostatnim przypadku, warto mieć na uwadze, że są pewne grupy pracowników wyłączone z pracy w porze nocnej:

• pracownik-rodzic lub opiekun sprawujący opiekę nad dzieckiem w wieku do lat czterech – nie może być zatrudniony w porze nocnej, chyba że wyrażą na to zgodę,
• osoba niepełnosprawna – praca w godzinach nocnych jest co do zasady zabroniona, chyba, że przedłoży pozwolenie od swojego lekarza prowadzącego lub od lekarza, u którego wykonywał badania profilaktyczne,
• kobiety w ciąży i młodociani – zakaz bezwzględny.

Pracę zmianową pracodawca może wprowadzić w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy lub obwieszczeniu (jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy ani nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy).