Specustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym – najważniejsze uregulowania
W sobotę 12 marca 2022 roku prezydent podpisał ustawę o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. z 12.03.2022 r. poz. 583). Tego samego dnia została ona ogłoszona w Dzienniku Ustaw.
Poniżej, najważniejsze kwestie uregulowane w tej ustawie:
1.Kogo dotyczy ustawa
2. Legalność pobytu
3. Praca na terytorium RP
4. Dzieci bez opiekunów prawnych
5. Pomoc finansowa
6. Opieka medyczna
7. Edukacja
Kogo dotyczy ustawa
Ustawa określa szczególne zasady zalegalizowania pobytu:
1. obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium RP bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa
oraz
2. obywateli Ukrainy posiadających Kartę Polaka, którzy wraz z najbliższą rodziną z powodu tych działań wojennych przybyli na terytorium RP.
Przez obywatela Ukrainy ustawa rozumie także nieposiadającego obywatelstwa ukraińskiego małżonka obywatela Ukrainy, o ile przybył on na terytorium RP bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa.
Tym samym Ustawa nie obejmuje m.in:
- obywateli innych państw;
- bezpaństwowców;
- osób, które dotarły do Polski wcześniej.
Osoby, które nie podlegają Ustawie, będą korzystały z ochrony na mocy decyzji Rady Europy.
Legalność pobytu
Ustawa z mocy prawa uznaje za legalny pobyt osób objętych ustawą (patrz wyżej), które wjechały legalnie na terytorium RP od dnia 24 lutego 2022 roku i deklarują zamiar pozostania na terytorium RP, w okresie 18 miesięcy licząc od dnia 24 lutego 2022 roku.
Te same zasady dotyczą dzieci urodzonych w Polsce, jeśli ich matki spełniają wymogi wskazane powyżej.
| Wyjazd obywatela Ukrainy z terytorium RP na okres powyżej 1 miesiąca pozbawia go prawa do zalegalizowania pobytu na podstawie tej ustawy. |
Zasady te nie mają zastosowania do osób posiadających:
- zezwolenie na pobyt stały,
- zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE,
- zezwolenie na pobyt czasowy,
- status uchodźcy,
- ochronę uzupełniającą,
- zgodę na pobyt tolerowany
oraz osób, które:
- złożyły w RP wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej lub zadeklarowały zamiar złożenia takiego wniosku (aczkolwiek istnieje możliwość wycofania takiego wniosku).
Legalność przybycia ustala się na podstawie dokumentu, który został wykorzystany podczas przekroczenia granicy. Może to być:
- paszport biometryczny,
- paszport + wiza (krajowa D, Schengen C),
- paszport + karta pobytu
- specjalne zezwolenie komendanta Straży Granicznej (czyli zaświadczenie o legalności pobytu na okres 15 dni),
- wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej.
| Jeśli wjazd obywatela Ukrainy na terytorium RP został zarejestrowany przez Straż Graniczną, ale NIE wydano mu zaświadczenia – należy zgłosić się do najbliższej jednostki SG, celem uzyskania dokumentu. Jeśli wjazd obywatela Ukrainy na terytorium RP NIE został zarejestrowany przez Straż Graniczną, będzie można zalegalizować pobyt, poprzez złożenie w urzędzie gminy wniosku o rejestrację w terminie 60 dni od przekroczenia granicy. |
Osoby, które przyjechały do Polski i ich pobyt jest legalny (zgodnie z tym co powyżej) mogą w urzędzie gminy złożyć (osobiście) wniosek o nadanie numeru PESEL.
Do wniosku należy dołączyć fotografię, według wymogów dotyczących polskich dowodów osobistych (gmina może zapewnić nieodpłatność wykonania takiej fotografii).
Po uzyskaniu numeru PESEL możliwe jest również założenie Profilu Zaufanego.
| Potwierdzenie tożsamości może nastąpić także na podstawie dokumentu unieważnionego, jeżeli umożliwia on ustalenie tożsamości osoby. |
Legalność pobytu po upływie 18 miesięcy – wniosek o zezwolenie na pobyt czasowy
Ustawa umożliwia złożenie wniosku o zezwolenie na pobyt czasowy. Zezwolenia udziela się jednorazowo na okres 3 lat.
Wniosek można złożyć:
– nie wcześniej niż po upływie 9 miesięcy od dnia wjazdu do Polski,
– i nie później niż w okresie 18 miesięcy od 24.02.2022 r.
Obywatel Ukrainy, któremu udzielono zezwolenia na pobyt czasowy, ma prawo do wykonywania pracy na terytorium RP w okresie tego pobytu, bez uzyskiwania zezwolenia na pracę.
Przedłużenie legalności pobytu
Podstawa:
– wiza krajowa – jeżeli ostatni dzień pobytu na terytorium RP przypada w okresie od 24.02.2022 r. okres pobytu na podstawie tej wizy oraz okres ważności tej wizy ulegają przedłużeniu z mocy prawa do dnia 31.12.2022 r. Nie uprawnia to jednak do przekraczania granicy.
– karta pobytu, polskie dokumenty tożsamości dla obywatela Ukrainy, „zgoda na pobyt tolerowany” – jeżeli ostatnie dzień okresu ważności przypada w okresie od 24.02.2022 r. ulega on przedłużeniu z mocy prawa o okres 18 miesięcy. Karta pobytu w tym wypadku nie uprawnia do przekraczania granicy.
– wiza Schengen wydana przez organ polski, wiza wydana przez inne państwo obszaru Schengen,inny dokument pobytowy wydany przez państwo obszaru Schengen, ruch bezwizowy – jeżeli ostatni dzień dopuszczalnego okresu pobytu obywatela Ukrainy na terytorium RP na powyższych podstawach przypada w okresie od 24.02.2022 r., a pobyt ten rozpoczął się przed tym dniem, to jego pobyt na tym terytorium uznaje się za legalny przez okres 18 miesięcy.
– zgoda komendanta SG z art. 32 ust. 1 uoc – 18 miesięcy.
Obywatel Ukrainy, który w związku z:
– odmówieniem przedłużenia wizy, zezwolenia na pobyt czasowy, pobyt rezydenta długoterminowego UE;
– odmówieniem nadania statusu uchodźcy lub uchyleniem ochronę uzupełniającą,
– cofnięciem zgody na pobyt ze względów humanitarnych,
musiałby opuścić terytorium RP w okresie od 24.02.2022 r. – jego pobyt ulega przedłużeniu o 18 miesięcy.
Praca na terytorium RP
Każdy obywatel Ukrainy, spełniający powyższe kryteria odnośnie legalności pobytu, ma prawo do wykonywania pracy na terytorium RP.
W tym celu, pracodawca w terminie 14 dni od dnia zatrudnienia, powiadamia powiatowy urząd pracy o powierzeniu wykonywania pracy temu obywatelowi. Nie ma więc konieczności oczekiwania na rozpatrzenie wniosku. Powiadomienie następuje za pośrednictwem systemu teleinformatycznego – praca.gov.pl.
Ta procedura została rozszerzona również na wszystkich innych obywateli Ukrainy przebywających legalnie na terytorium RP.
Obywatel Ukrainy, przebywający w Polsce legalnie może również zarejestrować się i zostać uznany jako osoba bezrobotna albo poszukująca pracy. Nie stosuje się w tym przypadku limitu wieku, uprawniającego do uzyskania wspomnianego statusu.
Obywatel Ukrainy, przebywający w Polsce na mocy tej ustawy lub ustawy z 12.12.20213 r. o cudzoziemcach, może również legalnie założyć działalność gospodarczą na takich samych zasadach jak obywatele polscy, pod warunkiem jednak uzyskania numeru PESEL. W momencie gdy pobyt obywatela Ukrainy na terytorium RP przestanie być legalny – przedsiębiorca podlega wykreśleniu z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.
Dzieci bez opiekunów prawnych
Małoletni obywatele Ukrainy, którzy przybyli do Polski bez swoich opiekunów prawnych, powinni mieć ustanowionego opiekuna tymczasowego.
Opiekuna tymczasowego ustanawia sąd właściwy ze względu na miejsce pobytu małoletniego. Opiekun powinien być ustanowiony przede wszystkim spośród krewnych czy powinowatych. W przypadku braku odpowiedniej osoby, kandydata na opiekuna wskazuje ośrodek pomocy społecznej właściwy dla miejsca, w którym przebywa małoletni.
Sąd orzeka w postępowaniu nieprocesowym po przeprowadzeniu rozprawy (są wyjątki). Sprawa rozpoznawana jest niezwłocznie, nie później niż w terminie 3 dni od dnia wpływu do sądu wniosku lub powzięcia informacji o ustanowieniu opiekuna tymczasowego. Postanowienie jest skuteczne i wykonalne z chwilą jego ogłoszenia (lub wydania).
Nie pobiera się opłat, a wydatki ponosi Skarb Państwa.
Pomoc finansowa
Obywatel Ukrainy, który przebywa legalnie na terytorium RP ma prawo do następujących świadczeń:
- świadczenia rodzinne:
– zasiłek rodzinny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego;
– świadczenia opiekuńcze: zasiłek pielęgnacyjny, specjalny zasiłek opiekuńczy oraz świadczenie pielęgnacyjne;
– zapomoga wypłacana przez gminy z tytułu urodzenia się dziecka,
– dodatkowe świadczenia wypłacane przez gminy,
– jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka tzw. becikowe,
– świadczenie rodzicielskie,
- Świadczenie wychowawcze, tzw. 500+
- Świadczenie dobry start,
- Rodzinny Kapitał Opiekuńczy i dopłaty do żłobka.
Ustalając prawo do świadczeń rodzinnych uzależnionych od kryterium dochodowego, nie uwzględnia się członka rodziny, który, zgodnie z oświadczeniem osoby ubiegającej się o te świadczenia, nie przebywa na terytorium RP.
Obywatel Ukrainy, który przebywa legalnie na terytorium RP i dodatkowo został wpisany do rejestru PESEL, ma prawo do jednorazowego świadczenia pieniężnego w wysokości 300 zł na osobę, z przeznaczeniem na podstawowe potrzeby życiowe.
Bezpłatna opieka medyczna
Obywatelowi Ukrainy, który przebywa legalnie na terytorium RP, przysługuje opieka medyczna na takich samych zasadach, jak osobom ubezpieczonym. Tym samym ma on prawo do skorzystania z bezpłatnej opieki medycznej w ramach placówek, które posiadają podpisany kontrakt z NFZ.
Można więc korzystać z opieki, m.in:
- przychodni POZ (lekarz pierwszego kontaktu);
- szpitali
- przychodni specjalistycznych (również dentystycznych).
Obywatele Ukrainy mogą również korzystać z refundacji leków.